*** فلسفه روزه***
روزه نیز همانند سایر احکام شرعی دارای علت و سبب است. برخی از موجبات و آثار تشریع روزه در گفتگوهای دو تن از اصحاب ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(ع) با آن حضرت طرح شده است. محمدبن سنان و فضل بن شاذان نیشابوری پرسشهایی در ارتباط با فلسفه و علل احکام از امام رضا(ع) پرسیده اند، درون پرسشهای آنان، سؤالهایی به پرسش از چرایی و فلسفه تشریع روزه، و علت روزه در ماه رمضان، و سبب وجوب روزه یک ماه در سال اختصاص دارد. پرسشهای این دو صحابی رضوی، عامل پیدایش گنجینه ای بسیار گرانبها و ارزشمند برای شناخت فلسفه روزه بوده است. دقت و تفکر در پاسخهای امام رضا(ع) به پرسشهای اصحاب خویش پیرامون فلسفه روزه، برای همگان لازم است و راهنمای خوبی برای روزه داران برای بهره برداری بیشتر از برکات و آثار و منافع روزه ماه رمضان است.
روزه گرفتن انسانها آثار و پیامدهای سودمند فراوانی دارد. روزه یک مکتب و روش و برنامه برای خودسازی و اصلاح انسان و فراهم نمودن عوامل تقوا، رشد و سعادت اوست. امام رضا(ع) در پاسخ پرسش «محمدبن سنان» درباره علت و فلسفه روزه چنین نوشتند:
علت روزه گرفتن شناخت و فهمیدن درد و ناراحتی گرسنگی و تشنگی است تا بنده ذلیل و مسکین شود، در سختی افتد و رنج مسکین بودن را درک و تحمل کند و صبر و پایداری نماید و نزد خداوند مأجور باشد و همین برایش دلیلی بر سختیهای آخرت باشد. علاوه بر اینها، در روزه، شکستن و در هم کوبیدن شهوتهاست و پنددهنده انسان در دنیا و علامت و دلیل آخرت است تا مقدار سختی و شدت رنج فقیران و تهی دستان را در دنیا و آخرت درک کند و بفهمد.(2)
امام رضا(ع) در پاسخ به پرسش فضل بن شاذان نیشابوری درباره فلسفه روزه، پاسخی شبیه و نزدیک به پاسخ به محمدبن سنان داده و همین نکته های مهم را یادآوری نموده اند. هنگامی که او به امام رضا(ع) عرض کرد: چرا فرمان به روزه داده شده است؟ چرا روزه واجب گردید؟ در پاسخ فرمودند: برای این که گرسنگی و تشنگی را بشناسند و پی به فقر و ناداری آخرت ببرند و برای این که روزه دار خشوع و فروتنی کند و کوچکی نماید و نیازمندی نشان دهد تا پاداش ببرد و کار خود را حساب کند و عارف صابر باشد و با آگاهی بر آن چه به او از گرسنگی و تشنگی برسد، پایداری و مقاومت کند، پس مستحق ثواب گردد، علاوه بر این در روزه چیزهای دیگری هست از قبیل شکستن شهوتها و کنترل هوای نفس و پیشگیری از طغیان آن، و این که در دنیا موجب پند و عبرت آنان گردد و مایه ریاضت و سختکوشی و تمرینی برای آماده نمودن آنان بر انجام تکالیف باشد، و دلیل و راهنمایی آنان بر سختی و شدت جهان دیگر شود، و در پرتو روزه شدت فشار و سختی گرسنگی و تشنگی را بر فقیران و بینوایان در دنیا احساس و درک کنند و بشناسند و آن چه را خداوند در اموالشان برای مساکین و تهی دستان واجب نموده، ادا کنند.(3)
در این دو پاسخ نوشتاری امام رضا(ع)، نکته های مهمی در ارتباط با علت و فلسفه روزه وجود دارد. آشنایی با درد و رنج گرسنگی و تشنگی و درس گرفتن از آن یکی از آثار روزه است. انسان سرمایه دار و توانمندی که هر چه بخواهد می خورد و می آشامد، در روزهایی که روزه است و خوردن و آشامیدن بروی حرام است، با درد و رنج و سختی گرسنگی و تشنگی آشنا می شود و برای مدت کوتاهی همانند مسکینان و تهی دستان می گردد، از طرفی به یاد گرسنگی و تشنگی همگانی روز قیامت می افتد و برای این سفر اخروی زاد و توشه فراهم می کند و از طرف دیگر سختیها و رنجهای هم نوعانی را که همیشه در رنج و سختی گرسنگی و تشنگی قرار دارند، احساس و لمس کرده و با همدردی و کمک و یاری مستمندان و گرسنگان و تشنگان، به وظایف و تکالیف خویش نسبت به آنان عمل می نماید.
انسان با روزه گرفتن، تمایلات و خواسته های شهوانی و هواهای نفسانی خویش را کنترل می کند، لذت خوردنی های رنگارنگ و آشامیدنیهای گوناگون را کنار می گذارد با آگاهی و اراده از خوشیها و کامرواییهای خلاف شرع، خویشتن را نگه می دارد و پاسداری می کند، همین ریاضت شرعی، سخت کوشی و خویشتن داری روزه دار است که وی را بر ادای تکالیف شرعی دیگر توانا می سازد و در کشاکش روزگار و بحرانها او را در انجام وظایف الهی خویش یاری می کند.
از دوازده ماه سال قمری روزه در ماه مبارک رمضان واجب است و در سایر ماهها واجب نیست. فضل بن شاذان نیشابوری برای آشنایی با چرایی این تکلیف الهی، از امام رضا(ع) پرسید: چرا روزه تنها در ماه رمضان و نه در سایر ماهها مقرر شده است؟ امام رضا(ع) در پاسخ این پرسش، امتیازها و فضایل ماه رمضان را یادآوری نموده و می فرمایند: برای این که ماه رمضان، ماهی است که خدای متعال در آن قرآن را نازل کرد و در آن حق وباطل از هم جدا شده است،(4) چنان که خدای عزوجل فرمود: «ماه رمضان ماهی است که قرآن برای راهنمایی مردم، و نشانه های هدایت، و فرق و جدایی میان حق و باطل در آن نازل شده است.» (5) و در این ماه به پیامبر خدا(ص) حضرت محمد وحی شد و در آن است شب قدر، شبی که از هزار ماه برتر است « در آن شب هر امری بر اساس حکمت الهی تدبیر و جدا می گردد» (6) و در ماه رمضان آن چه در سال روی می دهد از نیکی و بدی، زیان و سود، روزی، زندگی و مرگ هر فرد تقدیر و تعیین می گردد و به همین جهت آن را شب قدر می نامند.
امام رضا(ع) در بیان فلسفه و دلیل تعیین ماه رمضان از میان دوازده ماه سال برای وجوب روزه، بخشی از امتیازها و فضایل این ماه را ذکر نموده و آنها را علت وجوب روزه در این ماه دانسته اند.
پنج ویژگی بزرگ ماه رمضان که عامل تعیین این ماه برای روزه شده است، عبارتند از:
الف) نزول قرآن در ماه رمضان
ب) جدایی کامل بین حق و باطل در پرتو نزول آیات قرآنی در این ماه که برای هدایت مردم جهان با علایم و نشانه ها و دلایل آشکار نازل شد.
ج) رسیدن خبر و وحی الهی به پیامبر خدا حضرت محمد(ص) به نزول دفعی قرآن در ماه رمضان
د) قرار داشتن ماه رمضان در هر سال به اعتبار تقدیر الهی تمام امور هر سال در ماه رمضان
ه) وجود لیلة القدر در ماه رمضان؛ شبی که به دلیل تقدیر و تعیین همه امور سال در آن، شب قدر نامیده شده است؛ شبی که از هزار ماه برتر است.
در هر سال یک ماه روزه واجب است نه کمتر و نه بیشتر! چرا در هر سال تنها سی روز روزه واجب شده است؟ چرا هفت روز یا ده روز برای آن معین نگردیده است؟ فضل بن شاذان نیشابوری علت این تکلیف را هم از امام رضا(ع) پرسید و آن حضرت نیز فلسفه آن را روشن نمودند. وی به امام رضا(ع) عرض کرد: چرا انسانها به روزه یک ماه رمضان نه کمتر و نه بیشتر امر شده اند؟ پاسخ شنید: برای این که یک ماه روزه، آن مقدار از عبادت است که قوی و ضعیف را فرا می گیرد و از هر فردی برمی آید و خداوند واجبات را به اندازه و بر وضع اغلب اشیا و اعم قوی قرار داد و تعیین فرمود، سپس برای ضعیفان و ناتوانان رخصت قایل شد و توانایان را در زیادی ترغیب و تشویق نمود. اگر کمتر از یک ماه صلاحشان بود، کمتر واجب می کرد و اگر نیاز به بیشتر از این داشتند، بیش از آن واجب می نمود.(7) مطابق این پاسخ امام رضا(ع)، اسلام دینی آسان است و احکام اسلامی سخت و فوق طاقت عموم مردم نیست. انجام تکالیف شرعی برای عموم انسانها امکان پذیر است، البته اگر فردی از وضع غالب و عمومی خارج باشد، می تواند به مقدار قدرت و توانایی اش عمل کند.
1-عیون اخبار الرضا(ع) شیخ صدوق، ج 2، ص 199 و ص 200
5 - قرآن مجید ، سوره بقرء، آیه 185
6- قرآن مجید، سوره دخان، آیه 47- عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 248
کلمات کلیدی :
» نظر